هر کسب‌وکاری برای راه‌اندازی و شروع کار خود نیاز به سرمایه‌ای حداقلی دارد. این بودجه ابتدایی به کسب‌وکار کمک می‌کند منابع لازم برای شروع کار را تهیه کند و آینده کوتاه مدتی برای خودش متصور شود. این تامین مالی به روش‌های مختلفی به دست می‌آید. گاه صاحبان کسب‌وکار این بودجه را به کمک سرمایه شخصی خود تامین می‌کنند و گاهی هم این بودجه از سوی شخصیت‌های حقوقی یا حقیقی سرمایه‌گذار یا حتی مشتریان خود کسب‌وکار تامین می‌شود.
در ادامه این مطلب، روش‌هایی را که یک کسب‌وکار می‌تواند بودجه لازم برای منابع خود را تامین کند، بررسی می‌کنیم و نگاهی دقیق‌تر به روش تامین مالی جمعی خواهیم داشت.
در ادامه می‌خوانید:
- تامین مالی
- انواع روش‌های تامین مالی
- سرمایه‌گذار فرشته
- سرمایه‌گذار خطرپذیر
- پیش فروش محصول
- تامین مالی جمعی
- انواع روش‌های تامین مالی جمعی
- تامین مالی جمعی مبتنی بر اهدا و خیریه
- تامین مالی جمعی مبتنی بر پاداش و حمایت
- تامین مالی جمعی مبتنی بر وام و دریافت سود
- تامین مالی جمعی مبتنی بر سهام و مشارکت
- سخن پایانی
تامین مالی
تامین بودجه مورد نیاز کسب‌وکار دغدغه همیشگی مالکانش است. درست است که تامین سرمایه، مهم‌ترین شرط برای راه‌اندازی یک کسب‌وکار جدید است، اما این مسئله با گذر زمان و رشد کسب‌وکار از بین نمی‌رود.
در حقیقت تزریق سرمایه گاه در همه مراحل کسب‌وکار لازم است و این نیاز تا سالها از بین نمی‌رود. موارد زیادی از نمونه کسبوکارهای موفق و مطرح داخلی وجود دارد که همچنان با گذشت سالها از فعالیت خود و جدول فروش بالا، به صورت مستمر سرمایه جذب می‌کنند.
انواع روش‌های تامین مالی
تامین مالی کسب‌وکار روش‌های متعددی دارد. با این حال در اینجا تنها چند مورد از آنها را به صورت کوتاه بررسی خواهیم کرد.
پیش از این صاحبان کسب‌وکار و کارآفرینان جوان برای تامین بودجه مورد نیاز گزینه‌های زیادی پیش رو نداشتند. یا باید به بانک‌ها مراجعه می‌کردند یا بودجه مورد نیازشان را از سرمایه شخصی خود برمی‌داشتند و یا از طریق جلب نظر و حمایت اطرافیان و فروش بخشی از سهام، از بودجه شرکا استفاده می‌کردند.
با وجودی که این روش‌ها هنوز هم کاربرد دارند، اما میزان استقبال از آنها تا حدی کاهش پیدا کرده است. حالا کسبوکارهای جدید ترجیح می‌دهند، تامین مالی کسب‌وکار را از روش‌های جایگزین و نوین انتخاب کنند.
در ادامه بخشی از این روش‌های جدید را بررسی می‌کنیم:
1- سرمایه گذار فرشته
سرمایه‌گذار فرشته یا Angel Investor معمولا به فردی گفته می‌شود که یکی از بازیگران اکوسیستم کسب‌وکاری است و دانش، تجربه و اطلاعات زیادی در این حوزه دارد.
این فرد با در نظر گرفتن تمام شرایط موجود یک کسب‌وکار حاضر است با دارایی شخصی خود و سرمایه‌ای که به صورت فردی جمع‌آوری کرده، روی یک استارت‌آپ یا کسبوکارهای جدید سرمایه‌گذاری کند.
سرمایه‌گذار فرشته معمولا یک فرد و شخصیت حقیقی است، نه حقوقی. سرمایه‌ای هم که در اختیار کسب‌وکار قرار می‌گیرد، از دارایی‌های شخصی همان فرد است. عنوان فرشته هم به همین جهت برای این دسته از سرمایه‌گذاران نامگذاری شده، چرا که در قالب یک فرشته نجات به کمک کسب‌وکارها می‌آیند.
سرمایه‌گذاری فرشته، برای فرد سرمایه‌گذار ریسک بالایی دارد. با این همه این افراد با در نظر گرفتن تمام شرایط و بررسی بازار موجود، کسب‌وکار مناسب خود برای سرمایه‌گذاری را پیدا می‌کنند. این همکاری معمولا در قالب فروش سهام کسب‌وکار انجام می‌گیرد. همچنین سرمایه‌گذار فرشته عمدتا نقش منتور و راهنما را نیز برای استارت‌آپ دارد.
در ایران سرمایه‌گذاران فرشته زیادی وجود دارد که هرکدام در حوزه‌های مخصوص خود مانند تولید تجهیزات پزشکی، تولیدات سمعی بصری، تجارت الکترونیک و غیره فعال هستند.
2- سرمایه‌گذار خطرپذیر
سرمایه‌گذاری خطرپذیر یا Venture Capital به سازمانی گفته می‌شود که در قالب یک شخصیت حقوقی مبالغ بالایی را روی یک کسب‌وکار یا استارت‌آپ سرمایه‌گذاری می‌کنند. این شکل از سرمایه‌گذاری که جسورانه نیز نامیده می‌شود، بازه سودآوری بسیار متغیری دارد و می‌تواند از صفر مطلق تا 100 هزار درصد بازدهی داشته باشد.
سرمایه‌گذاری جسورانه از جمله روش‌های تامین مالی رایج در اکوسیستم کسب‌وکاری داخل و خارج از کشور است. مطابق آمار سامانه crunchbase در سال 2020 به صورت جهانی 300 میلیون دلار از طریق سرمایه‌گذاری خطرپذیر بر روی کسبوکارهای کوچک تامین مالی انجام گرفته است.
در ایران نیز سرمایه‌گذاران خطرپذیر صنف مجزایی تشکیل می‌دهند و با سایر بازیگران اکوسیستم کسب‌وکار مانند شتاب‌دهنده‌ها، مراکز رشد و پارک‌های فناوری در ارتباط و همکاری مستمر هستند.
نکته مهم
در ایران نهادهای دیگری مانند شتاب‌دهنده‌ها، پارک‌های رشد و مراکز فناوری همگی در تامین مالی استارتآپها و کسبوکارهای نوپا سهیم هستند. بخشی از سرمایه‌گذاری این نهادها به صورت خرید سهام کسب‌وکار است و بخش عمده دیگر از طریق برقراری ارتباط بین استارتآپها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر یا جسورانه اعمال می‌شود.
در نتیجه نمی‌توان این نهادها را به صورت مستقل در یک دسته‌بندی مجزا قرار داد. چرا که در صورت سرمایه‌گذاری مستقیم، تامین مالی به صورت خطرپذیر انجام می‌شود و در روش‌های دیگر تنها پل ارتباطی بین کسب‌وکارها و سرمایه‌گذاران خواهند بود.
3- پیش فروش محصول
پیش فروش محصول یا Presale یکی دیگر از روش‌های تامین مالی است. پیش فروش در کشور بیشتر با ملک و ماشین شناخته می‌شود، اما کسبوکارهای کوچک و استارتآپها هم می‌توانند با استفاده از سامانه‌های پیش فروش محصول، نمونه اولیه سرویس یا کالای تولیدی خود را با قیمت کمتر در معرض عرضه قرار دهند.
مخاطبان با بررسی سرویس یا کالای کسب‌وکار، محصول را پیش خرید می‌کنند. در نهایت سرمایه جمع‌آوری شده به دست کسب‌وکار می‌رسد و با این بودجه محصول آماده ارائه به خریداران خواهد شد.
این روش شباهت زیادی به خرید و فروش آنلاین دارد. با این تفاوت که زمان آماده‌سازی محصول در روش پیش فروش طولانی‌تر است و تا چند ماه طول می‌کشد محصول نهایی به دست خریدار برسد. نکته دیگر درباره این روش تامین مالی، جمع‌آوری بودجه است. در صورتی که تمام بودجه مورد نیاز برای تولید و تهیه محصول به دست نیاید، پروژه پیش فروش موفق نمی‌شود و مبالغ جمع‌آوری شده به خریداران بازگردانده می‌شود.
سامانه‌های پیش فروش کمی در ایران وجود دارند. با این حال این روش می‌تواند یکی از روش‌های محبوب تامین مالی کسب‌وکارها در نظر گرفته شود.
یکی از مزیت‌های اصلی این روش، ارتباط با مخاطبان است. کسب‌وکارها نه تنها پیش از ورود به بازار، با مخاطبان خود آشنا می‌شوند، بلکه می‌توانند پیش از اینکه برای تولید هزینه کنند، نظر خریداران را درباره محصول نهایی جویا شوند. این بازخورد به کسب‌وکار کمک می‌کند پیش از تولید، محصول را مطابق نیاز بازار تولید کند.
4- تامین مالی جمعی
تامین مالی جمعی یا Crowdfunding از دیگر روش‌های تامین سرمایه است. تامین مالی جمعی انواع متفاوتی دارد که هر کدام با توجه به شکل و شیوه جمع‌آوری بودجه از یکدیگر متمایز می‌شوند.
وجه مشترک همه روش‌های تامین مالی جمعی در جمعی بودن آن است. در همه این روش‌ها، مردم با مشارکت یکدیگر به راه‌اندازی یک کسب‌وکار یا پروژه کمک می‌کنند و از کنار هم قرار گرفتن مبالغ اندک، بودجه مورد نیاز تهیه می‌شود.
انواع روش‌های تامین مالی جمعی
به صورت کلی روش‌های تامین مالی جمعی به چهار بخش مشخص دسته بندی می‌شوند که در ادامه به معرفی آنها می‌پردازیم.
1- تامین مالی جمعی مبتنی بر اهدا و خیریه
یکی از روش‌هایی که در آن تامین مالی به صورت جمعی انجام می‌شود، از طریق اهدا و خیریه است. این روش برای کسب‌وکارها و استارت‌آپ‌هایی که به تازگی وارد اکوسیستم کسب‌وکاری شده‌اند مرسوم نیست و بیشتر به صورت پروژه‌ای برای احداث، راه‌اندازی و تامین بودجه اهداف خیرخواهانه کاربرد دارد.
معمولا برای تامین بودجه مورد نیاز برای راه‌اندازی یک کارگاه تولیدی برای اقشار کم‌درآمد، مدرسه، آموزشگاه یا حتی بودجه مورد نیاز برای درمان عده خاصی از بیماران، کمپین‌‌هایی تشکیل می‌شوند که در قالب تامین مالی جمعی، بودجه مورد نیاز را از مردم دریافت می‌کنند.
بازگشت سرمایه در این شکل از تامین مالی جمعی وجود ندارد و هدف مردم برای مشارکت در این پروژه‌ها صرفا در جهت خیرخواهی و نوع‌دوستی است.
در ایران هم شکل‌هایی از تامین مالی جمعی به صورت رسم گلریزان در فرهنگ ما نهادینه شده که نمونه‌ای از حضور این شکل از تامین بودجه در کشور است.
2- تامین مالی جمعی مبتنی بر پاداش و حمایت
در این شکل تامین سرمایه، مشابه روش پیش فروش و پیش خرید، مردم با مشاهده نمونه اولیه محصول یک کسب‌وکار، آن را با قیمت کمتر نسبت به نمونه آماده خریداری می‌کنند. عمده هدف مشارکت عمومی در استقبال از این روش، حمایت از کسبوکارهای نوپا و تقویت تولید داخلی است.
در روش پاداش، معمولا به خریداران در کنار خرید خود، پاداش کوچک دیگری نیز اهدا می‌شود که نشانه‌ای از قدردانی از حمایت آنها برای شکل‌گیری کسب‌وکار است.
از نکته‌های مهم درباره روش پاداش این است که تا زمانی که بودجه مورد نیاز برای تولید یا تهیه محصول جمع‌آوری نشود، نمی‌توانند کمپین کراودفاندینگ خود را با موفقیت به پایان برسانند. بنابراین اگر کسب‌وکاری در پروژه تامین مالی جمعی خود بودجه لازم را جمع‌آوری نکرد، ملزم به بازگرداندن مبالغ جمع‌آوری شده به سایر خریداران است.
این مسئله در نهایت به سود کارآفرینان و تولیدکنندگان است. چرا که تولید در کشور تنها در تیراژ‌های مشخص تولید می‌شود و در صورتی که تنها تعداد محدودی هزینه پرداخت آن را اعمال کرده باشند، قابلیت تولید و تهیه کالا یا سرویس را نخواهد داشت.
در ایران پلتفرم‌های تامین مالی جمعی زیادی وجود دارند و می‌توان گفت چیزی حدود نیمی از آنها به صورت تامین مالی جمعی مبتنی بر پاداش فعالیت می‌کنند.
3- تامین مالی جمعی مبتنی بر وام و دریافت سود
تامین مالی جمعی مبتنی بر وام که به آن تامین مالی جمعی قرضی هم می‌گویند، یکی دیگر از روش‌های تهیه بودجه و سرمایه مورد نیاز کسب‌وکارها است. در این روش، حامیان بودجه کسب‌وکار را با مبالغ بالاتر تهیه می‌کنند.
در این روش، حامیان کسب‌وکار لزوما از خریداران و مشتریان استارت‌آپ نیستند. آنها می‌توانند صرفا علاقه‌مندان به محصول کسب‌وکار باشند که آینده درخشانی برای کسب‌وکار متصورند و معتقدند با فروش محصول آنها، می‌توانند به سود خوبی دست پیدا کنند.
به صورت تامین مالی جمعی در قالب وام به سه دسته کلی تقسیم می‌شود:
الف) مدل پیش فروش عمده
در این مدل، مشابه حالت پیش فروش، حامیان کسب‌وکار می‌توانند به صورت عمده، بخش زیادی از محصول تولید نشده کسب‌وکار را پیش خرید کنند. این دسته از حامیان معمولا خود صاحبان کسب‌وکار یا فروشندگانی هستند که درباره محصول اطلاعات خوبی دارند و مطمئن هستند از خرید آن با قیمت کمتر سود خواهند کرد.
ب) مدل وام‌دهی سنتی
در این روش، حامیان کسب‌وکار به شکل سنتی بودجه مورد نیاز تولید و تهیه محصول را با ارائه وام به صورت سنتی تامین می‌کنند. حامیان می‌توانند نهادهایی مانند بانک، صندوق‌های قرض‌الحسنه و نهادهای غیردولتی مردمی باشند یا کسبوکارهای بزرگ‌تری باشند که از حمایت محصول و استارت‌آپ به صورت بلندمدت سود خواهند برد. این وام‌ها معمولا مدت‌دار است و در صورتی که استارت‌آپ موفق به فروش محصول خود شود، سود هنگفتی نصیب حامیانش خواهد کرد.
پ) وام قابل چشم‌پوشی
وام‌های قابل چشم‌پوشی معمولا به آن دسته از وام‌هایی گفته می‌شود که در صورت شکست استارت‌آپ نیازی به بازگشت سرمایه ندارد. صورت کلی این وام‌ها مشابه وام‌های سنتی است با این تفاوت که کسبوکارهای نوپا ملزم به بازگشت آن نیستند. این مسئله آنها را از جهاتی به سرمایه‌گذاری فرشته یا خطرپذیر شبیه می‌کند.
در برخی موارد، نیازی حتی به ارائه سود هم نیست و این بودجه در قالب یک حمایت کلی به صورت بلاعوض به کسب‌وکار داده شده است. گاه نهادهایی که به دنبال حمایت از یک دسته از کسبوکارهای حوزه خاص هستند، به این صورت بودجه آنها را تامین می‌کنند. نهادهای مذهبی، محیط زیست، گردشگری یا سایر آنها که از حضور کسبوکارهای فعال در حوزه خود استقبال می‌کنند، از جمله نهادهایی هستند که بودجه و توان کافی برای تامین مالی استارتآپها را دارند.
4- تامین مالی جمعی مبتنی بر سهام و مشارکت
در این روش که تامین مالی مشارکتی یا Crowd Equity هم نام دارد، حامیان با پرداخت مبلغی، درصد و بخش مشخصی از سهام کسب‌وکار را تهیه می‌کنند و در سود و زیان کسب‌وکار سهیم خواهند بود.
با در نظر گرفتن این مسئله که کسبوکارهای نوپا و استارتآپها در ابتدای راه‌اندازی کار خود ارزش سهام بالایی ندارند، خرید سهام آنها در عین اینکه می‌تواند برای سرمایه‌گذاران مقرون به صرفه باشد، بودجه مورد نیاز استارتآپها را هم تامین می‌کند.
نکته حائز اهمیت درباره این شکل از تامین مالی جمعی این است که تامین مالی جمعی از طریق خرید سهام و سرمایه‌گذاری، به سرمایه‌گذاران محدود نمی‌شود. در این روش، عموم مردم با بودجه دلخواه خود، بخشی از سهام کسب‌وکار را خریداری می‌کنند و شرایط یک سرمایه‌گذار کسب‌وکاری را می‌پذیرند.
در جدول زیر می‌توانید به صورت مشخص، انواع روش‌های تامین مالی جمعی و ویژگی‌های هر کدام را مشاهده کنید.
| انواع روش‌های تامین مالی جمعی | روش مشارکت در تامین بودجه | شکل بازگشت سرمایه | انگیزه حامیان کسب‌وکار |
| مبتنی بر اهدا | خیریه | بدون بازگشت سرمایه | درونی (نوع‌دوستی)
اجتماعی |
| مبتنی بر پاداش | پیش خرید محصول | دریافت محصول نهایی به همراه هدیه در جهت قدردانی از مشارکت | اجتماعی
مالی دریافت پاداش |
| مبتنی بر وام و دریافت سود | وام‌دهی سنتی | دریافت سود
حمایت از کسبوکارهای یک حوزه خاص |
اجتماعی
کسب‌وکاری مالی |
| مبتنی بر سهام و مشارکت | سرمایه‌گذاری | دریافت سود از سهام خریداری شده
فروش سهام در زمان موفقیت کسب‌وکار |
اجتماعی
کسب‌وکاری مالی |
سخن پایانی
به صورت کلی روش‌های متنوعی برای تامین مالی یک کسب‌وکار وجود دارد و تامین مالی جمعی نیز به عنوان یکی از راه‌های مطمئن، می‌تواند آینده درخشانی در کشور داشته باشد.
همانطور که در گفته‌های قبلی اشاره شد، سرمایه‌گذاری فرشته و خطرپذیر از جمله انواع تامین مالی‌های رایج برای استارتآپها و کسبوکارهای نوپا هستند. با این همه تامین مالی جمعی می‌تواند راهکار جایگزین بسیار به‌صرفه‌تری است. این روش از بسیاری از مشکلات احتمالی که در آینده یک کسب‌وکار را درگیر می‌کند، پیشگیری کند. روش‌هایی مانند تامین مالی جمعی مبتنی بر سهام و مشارکت به خصوص از جمله راهکارهایی است که شرایط لازم برای رشد و توسعه سریع کسب‌وکار را هم فراهم می‌کند.
در مطالب آینده، از مزایا و معایب روش تامین مالی جمعی مبتنی بر سرمایه گذاری خواهیم گفت.